Tat Duyusu Ne işe yarar?
Tat Duyumuz acı, ekşi, tuzlu , tatlı ve umami tadı olarak 5 farklı tatdan oluşur. Tat duyumuz; dilimizin üstünde yerleşen tat tomurcuklarına yiyecek ve içecekler ile gelen ve tükürük içerisinde eriyen tat moleküllerinin,  dil önü ve dil arkasındaki farklı sinirsel iletimler ile beyindeki tat merkezine iletilmesi sayesinde algılanır. Her tadın beslenmemiz için eşsiz bir önemi vardır. Tatlı tadı günlük karbonhidrat alımımızı dengelemek için varken, ekşi ve umami tadı protein alımımızı düzenlememizi sağlar, acı tadı bağışıklık sistemimiz için güçlü bir uyarandır. Zehirli gıdaların pek çoğunda da istisnaları olmakla birlikte acı tadı mevcuttur. Bu yüzden insanlar gibi diğer canlılarda da acı tadı zehirli gıdalardan korunmada bir erken uyarı sistemidir. Tuzlu tadı ise vücut için gerekli elektrolit dengesinin sağlanması ve korunması yönünden bir uyarandır. Tüm bu tatların yiyeceklerin aroması ile birleşip koku duyumuzla birlikte tadılması durumunda ise “Lezzet” dediğimiz kavram ortaya çıkar ki beslenmenin sadece açlık sinyali dışında da devam etmesini sağlayan en önemli nedenlerden birisi de bu Lezzet algısı ile oluşan beyindeki keyif duygusudur.

Tat Alma Bozukluğu Türleri Nelerdir?
Tat Alma ile ilgili değişiklikleri niceliksel ve niteliksel olarak sınıflayabiliriz.
Tat alma değişimlerini genel olarak Disguzi adı ile tanımlanır.
Niceliksel değişiklikler

• Tat alma fonksiyonunda artış -----  Hiperguzi
• Tat alma fonksiyonunda azalma ------- Hipoguzi
• Tat alma fonksiyonunun tamamen kaybı   ----- Aguzi
   

  Niteliksel Değişiklikler
 

• Tatları olduğundan farklı algılama ------- Paraguzi
• Olmayan hayali tatlar algılama   ------  Fantoguzi
• Tatları kötü tat olarak algılama -------- Kakoguzi olarak sınıflandırılır.
   

Tat alma bozukluğu nedenleri nelerdir ?

• Ağız ve Diş ile ilgili Nedenler

Kötü ağız hijyeni: Ağız içerisi hijyenin kötü olması. Dilde pas tabakalarını oluşumu. Tükrük içerisinde eriyen tat moleküllerin tat tomurcuklarına iletimini azaltır ve tat alma bozukluğu olarak karşımıza çıkar.
 

• Reflü

Boğaz ve mide reflüsü olarak 2 şekilde karşımıza çıkan bu hastalıkta , asid ve safre içeriklerinin tat tomurcuklarında yapacağı zedelenme nedeniyle tat alma bozukluğu olur.
 

• Yeme bozukluğu

Blumia adı verilen ve tekrarlayan kusma bozukluğu ile karakterize olan hastalıkta tat alma bozukluğunu görmekteyiz.
 

• Yaralanma

Kimyasal ya da mekanik çeşitli travmalar tat tomurcuklarını, tat duyusu ile ilişkili sinirleri ya da beyin ve ilişkili merkezlerdeki tat duyusu ile ilişkili merkezleri zedeleyebilir. Buna bağlı olarak da tat duyusunda değişimler ortaya çıkar.

Bu travmalar en sık;

• Yanıklar  ( özellikle ağız içi yanıklardan sonar sıklıkla geçici ya da kalıcı tat alma bozukluğu oluşabilir. Bu durum oluşan yanığın derecesine de bağlıdır. )
• Kimyasal madde maruziyeti

 Çeşitli ilaçların  kullanımı ya da zehirli maddeler ve mide reflüsündeki gibi mide asidinin travmaları

• Cerrahi Travmalar

Özellikle  kafa çifti sinirlerinden 7. ( yüz siniri), 9. ve 12. Sinir ile ilgili girişimler sonrası, KBB ameliyatlarında da özellikle kulak ameliyatları ve bademcik ameliyatları sonrası tat alma fonksiyonunda değişiklikler olabilir. 
 

• Nörolojik Hastalıklar

Özellikle Multiple Skleroz ve Parkinson gibi nörolojik hastalıklarda tat alma bozukluğu sıklıkla karşımıza çıkar. Bu hastalığın şiddetiyle tat alma fonksiyonlarının kaybı arasında da bir korelasyon vardır.
 

• Kanamalar

Burun kanamaları, ağız içi kanamalar ve yemek borusuna ait kanamalar ile diş ve diş eti hastalıkları sonrası oluşan kanamalarda tat alma duyusunda değişimler sıklıkla da metalik tat algısı ortaya çıkar.
 

• Kafa Travmaları

Direk olarak ilgili tat merkezini etkileyen travmalar olabileceği gibi , tat duyusunu taşıyan sinirlerde kopma ve zedelenmeye yol açacak travmalarda da tat duyusunda bozulma olur. 
 

• Enfeksiyonlar

Infeksiyonlar tat tomurcukarını etkileyerek çeşitli tat alma bozukluklarına yol açarlar. Tat tomucukarında geçici fonksiyon kaybı olmuşsa bir dönem bu hastalarda Aguzi adını verdiğimiz hiç tat alamama durumu görülebilir.  Ağız içi enfeksiyonlar, üst solunum yolu enfeksiyonları, kulak enfeksiyonları, diş enfeksiyonları ve sistemik enfeksiyonlar; örneğin HIV enfeksiyonunda tat alma bozukluğu görülmektedir.
 

• Çeşitli Tedaviler, Madde Kullanımı gibi nedenler
   

Pek çok antibiyotik, allerji ilaçları , antidepresanlar ve çeşitli psikiyatrik ilaçlar tat alma bozukluğu yapar.

• Alkol bağımlılığı
• Uyuşturucu madde bağımlılığı
• Sigara bağımlılığı
• Kemoterapi ve Radyoterapi alan hastalar

Diğer Hastalıklar

• Diabet
• Sjögren Sendromu
• Böbrek Yetmezliği
• Çinko eksikliği
• B12 vitamini eksikliği

Tat Alma Bozukluğunun Tanısı Nasıl Konulur
Tat Alma Fonksiyonunu değerlendirmek için geliştirilmiş çeşitli tat testleri vardır. Tat testleri dilin üzerine sıkılan sprey formunda testler olduğu gibi, kağıda emdirilmiş tatlandırılmış çeşitli tat çubukları ile de yapılabilmektedir.  Ayrıca tat uyaranı sonrası beyindeki elektiriksel aktiviteyi ölçüp tat alma bozukluğunun dil üstündeki nedenler dışında beyindeki tat merkezi ile ilgili problemleri ortaya koymak için yapılan elektrofizyolojik testler de vardır.

Tat alma bozukluğunda tedavi nedir?
Tat alma bozukluğunun tedavisinde esas yöntem nedene yönelik tedavidir. Hastalığın nedeni ortaya konulduktan sonra tedavi planı da bu duruma göre yapılır. Enfeksiyon varsa enfeksiyon tedavi edilir, Tükrük salgısında azalma varsa tükrük salgısı artırılır, eksik olan vitamin varsa yerine konulur.

Doç.Dr.Aytuğ ALTUNDAĞ
aaltundagkbb@yahoo.com