Yutma bozukluğu/disfaji yutma işleminin değişik basamaklarında gerçekleşebilir. Yutma işleminin basamakları şu şekildedir:

• Oral faz – çiğnemede ve yiyecek-içecekleri ağızdan yutağa doğru hareket ettirmede güçlük olarak karşımıza çıkar.
• Farengeal faz – yutmayı başlatmada, yiyecek-içecekleri yemek borusuna göndermekte, yiyecek ve içeceklerin yanlış önde giderek nefes borusuna kaçmalarını önlemek için nefes borusunu kapatmada güçlük olarak karşımıza çıkar.
• Özefageal faz – yemek borusu ve midedeki kasılma-gevşeme hareketlerinin gerçekleşmesinde ve yiyecek-içecekleri yemek borusundan aşağıya göndermekte olarak karşımıza çıkar.

Yetişkinlerde yutma bozukluğu görülmesinin sebepleri nelerdir?
Yutma güçlüğü pek çok hastalığın seyri sırasında görülebilir. Bu hastalıklardan bazıları şu şekildedir:
Sinir sisteminin hasarı:

• İnme, beyin hasarı, omurilik hasarı
• Parkinson, Multipl Skleroz
• Amilotropik Lateral Skleroz (ALS/Lou Gehrig Hastalığı)
• Musküler distrofi, serebral palsy
• Alzheimer vs.

• Ağız içi, gırtlak ve özefagus kanserleri
• Baş-boyun bölgesini ilgilendiren hasarlar veya cerrahi
• Ağız hijyeninde problemler, çürük, eksik diş ve uygun olmayan protezler

Yutma bozuklukları kişileri nasıl etkiler?
Yutma bozukluğu kişilerde;

1. Beslenme yetersizliği ve dehidrasyon
2. Pnömoni ve kronik akciğer hastalığı gelişmesine sebep verecek şekilde aspirasyon (yiyecek-içeceklerin nefes borusundan içeri kaçması) riski
3. Yeme-içmeden daha az keyif alınması
4. Yeme-içmenin dahil olduğu sosyal durumlarda utanma, sıklıma ve bu ortamlardan uzaklaşmaya neden olabilir.

Yutma güçlüğüne neler işaret eder, semptomları nelerdir?

• Yeme-içme sırasında ya da sonrasında öksürmek
• Yeme-içme sırasında ya da sonrasında sesin ıslak, hırıltılı olması
• Çiğneme ve yutma için normalden daha uzun çaba ve zaman harcanması
• Yiyecek-içeceklerin ağızdan dışarıya akması, dökülmesi ya da ağız içinde birikmesi
• Yemek sonrasında göğüste sıkışıklık ya da pnömoni / zatüre gelişmesi
• Yeterli besin alamamak sebebi ile kilo kaybı ya da dehidrasyon gelişmesi

Nasıl yardım alabilirim?
Diploma sahibi bir dil ve konuşma patoloğu/terapisti gerekli durumlarda yutma sağlığınızı değerlendirebilir ve tedavi sağlayabilir. Yutma bozukluğunuzun muhtemel medikal sebeplerini doktorunuz ile görüşün. Dil ve konuşma patologları/terapistleri hekimler ve diğer sağlık uzmanları ile birlikte çalışarak yutma bozukluklarının teşhis ve tedavisini yapmak üzere uzman ve yetkili kişilerdir.

Dil ve Konuşma Patoloğu/Terapisti yutma bozukluğunun teşhisi için ne yapar?

• Şikâyetlerinizi ve tıbbi hikâyenizi dinleyerek dikkatle inceler
• Dudaklar, dil, çene ve damak gibi yutma işleminde görev yapan organların kas kuvvetini ve hareket kabiliyetini değerlendirir
• Ağız içi ve boğazı ilgilendiren yutma problemlerini değerlendirmek için testler yapar

Tedavi nasıl yapılır?
Yutma bozukluğunun sebebi, belirtileri ve tipine göre tedavi seçenekleri de ciddi şekilde değişiklik gösterir. Dil ve konuşma patoloğu/ terapisti şu önerilerde bulunabilir:

• Yutma işlemini kolaylaştırmaya yönelik egzersizler, pozisyonlama ve stratejiler
• Yutması daha kolay ve güvenli olacak yiyecek-içecek kıvamları

Aile bireyleri ve yakınları yutma bozukluğu olan kişiye nasıl yardımcı olabilirler?

• Problemi ve tedavi seçeneklerini doğru anlamak üzere yapıcı sorular sorarak
• Tedavi programının uygulanabilmesi için yardımcı olarak:
  Bu yardım egzersizlerin yapılmasına yardım etmek, ne kadar yiyecek-içeceğin tüketildiğini takip etmek, önerilen yiyecek-içecek kıvamlarının hazırlanmasına yardımcı olmak, öneriler yönünde hareket edilmesini sağlamak şeklinde olabilir.

Dil ve Konuşma Patoloğu/Terapisti kimdir?
Dil ve konuşma patolojisi/ terapisi konusunda yüksek lisans seviyesindeki eğitimini tamamlamış, Dil ve Konuşma Patoloğu/Terapisti ünvanını diploma ile almış kişiler Dil ve Konuşma Patologları/Terapistleri’ dir.

Uzman bir Dil ve Konuşma Patoloğu/Terapistine nereden ulaşabileceğiniz konusunda www.skybd.org ve www.dkbud.org sitelerinden bilgi alabilirsiniz.

Gayem Köprücü, MS, CCC-SLP
Dil ve Konuşma Patoloğu